Cách nuôi cá Betta bầy | Nuôi Cá Betta Mái thủy sinh

Bí Mật của Hồ Cá Mái Hòa Thuận
Victoria Parnell – http://bettysplendens.com/articles/page.imp?articleid=1097

Bạn có thể nghĩ đây là điều tương đối đơn giản, bởi hầu hết người hâm mộ betta vốn đủ hiểu biết để có khả năng xác định một tổ bọt thì cũng biết rằng, mặc dù bạn phải cách ly cá trống, betta mái có thể nuôi chung hết mực hoà thuận. Sau cùng, ai chưa từng đến tiệm thú cưng và chứng kiến những hồ cá mái, trong bộ cánh đa sắc sặc sỡ, đợi bán? Và quả thực, có thể có một hồ cộng đồng với cá mái sặc sỡ để thưởng thức, nếu bạn cân nhắc đến một số điều quan trọng.

Betta mái trong một hồ cộng đồng điển hình thể hiện vây bị cắn.

Đôi khi, dường như thế giới của các tay chơi betta bị chia làm hai phe: Những người nuôi cá mái của mình với nhau và những người không. Những người vốn chọn hồ cộng đồng cho cá mái của mình làm vậy vì một số lý do, từ việc không muốn đổi sang lọ nuôi riêng đến việc muốn duy trì một hồ betta vì màu sắc sặc sỡ, mà không có đấu đá man rợ và vây rách. Tuy nhiên, cũng đáng để lưu ý rằng betta không giống như hầu hết những loài cá cộng đồng khác, và thậm chí betta mái có một ý tưởng về tình bạn khác so với cá Mollie bình thường của bạn.

Hồ cộng đồng betta mái có thể màu sắc và hết sức hấp dẫn, nếu bạn duy trì được sự hòa thuận giữa các cư dân của nó.

Điều đầu tiên mà bạn phải cân nhắc trước khi thiết lập hồ betta mái của mình là thứ tự bầy đàn (pecking order). Việc này sẽ bồi đắp hay phá vỡ kế hoạch của bạn. Không giống một cánh đồng toàn ngựa cái, betta mái tự sắp xếp thứ bậc từ ALPHA đến OMEGA, và quá trình có thể mất nhiều ngày hay thậm chí nhiều tuần từ lúc cá mái được thả chung. Trong thời gian này, bạn có thể mong đợi chắc chắn rằng cá mái của mình rượt đuổi, cắn, đâm bổ, đe dọa, kéo vây con khác, và nói chung đập nhau tơi bời cho đến khi xác định được mái nào có Quyền Lực Tuyệt Đối (Ultimate Authority), và những con xếp sau nó, từ thứ 2 cho đến cuối cùng. Sau đó, chúng sẽ sống chung tương đối hòa thuận. Tôi nói “tương đối” bởi vì bạn vẫn thấy hành vi bắt nạt của cá mái đầu đàn (Alpha female) khi nó cắn và đuổi những con khác, chỉ để nhắc chúng rằng ai là “bà chủ”. Bạn có lẽ cũng chứng kiến những xung đột nhỏ giữa những mái thứ bậc-thấp hơn về thức ăn, lãnh thổ hay chỉ tâm trạng xấu. Tuy nhiên, những biểu hiện này không thường xuyên và thiếu sự hung dữ điên cuồng của những kẻ gây hấn.

Nếu một mái nói riêng có sức khoẻ tốt và to hơn số khác, nàng hầu như sẽ luôn chiếm lấy vị trí đầu đàn, và bảo vệ nó bằng cả mạng sống của mình. Tuy nhiên, đôi khi bạn có hai hoặc nhiều mái vốn tương đương về kích thước và sự hung dữ, và sẽ tiếp tục đấu đá rất lâu trước khi giai đoạn trì hoãn (grace period) của thứ tự bầy đàn kết thúc. Trong những trường hợp như thế này, tốt hơn bắt bớt một mái ra và nuôi lọ riêng, hoặc cách ly sau một tấm ngăn trong cùng hồ, hơn là cho phép chúng hủy hoại lẫn nhau.

Những mái đầu đàn vốn tương tự về kích thước và sự hung dữ với những mái cùng hồ khác có thể phải liên tục bảo vệ vị trí của chúng trước những kẻ thách thức, và nếu có nhiều hơn một kẻ thách thức thường trực, nó có thể bị kiệt sức vì đấu đá và phải từ bỏ vị trí của mình hoặc chết vì chấn thương và mất sức. Trong những trường hợp như thế này, người nuôi betta phải thận trọng. Bạn có thể bắt cá mái đầu đàn ra và cho nó “chốn” riêng, hay bắt kẻ gây rối ra. Nếu bạn quyết định cách ly mái đầu đàn, hãy chuẩn bị tinh thần cho nhiều ngày “tắm máu” nữa đến khi cộng đồng chọn được một thủ lĩnh mới.

Bởi vì thứ bậc trong cộng đồng betta mái là một nền tảng mong manh, rất dễ hiểu tại sao bạn không muốn thả thêm bất kỳ mái mới nào vào hồ sau khi thứ tự bầy đàn được thiết lập. Bất kỳ mái mới nào, trừ những con quá yếu kém đành phải chấp nhận vị trí dưới cùng, sẽ lại đưa cộng đồng vào cuộc chiến náo động cho đến khi chúng tìm ra cá mới phải được xếp ở đâu. Mong đợi xung đột nữa cho đến khi nó học được “luật” của chúng (chẳng hạn, cá đầu đàn ăn trước, các mái từ hạng 2 đến 5 ăn phía bên phải của hồ, .v.v). Mỗi cộng đồng betta mái đều có bộ luật riêng, và một kẻ lạ mặt vốn không biết chúng là gì có thể bị biến thành món gà xé phay (shredded chicken) trong vòng vài giờ. Cũng có thể đề nghị rằng việc bắt đi một mái sẽ tạo ra một bùng phát xung đột, và rằng việc thay thế nó nhiều ngày sau sẽ bắt đầu đợt bùng phát khác. Tuy nhiên, tôi nghĩ đây là một chút cảnh giác thái quá, và bạn sẽ thấy rằng trong hầu hết trường hợp, bạn có thể bắt cá mái ra để lai tạo và trả chúng về một tuần sau đó mà không gặp rắc rối nhất định nào, bởi vì betta mái dường nhớ bạn cùng hồ trước đây của mình và vị trí mà chúng nắm giữ trong cộng đồng. Chừng nào mà nó không bị suy yếu hay tổn thương nghiêm trọng sau khi ép, nó phải có khả năng lấy lại đúng vị trí của mình với chỉ vài ánh mắt xấu xa.

Những hồ cộng đồng mái thành công nhất thường bao gồm các chị em ruột vốn chưa bao giờ rời xa nhau. Những hồ này thường được hình thành khi các nhà lai tạo tách những con trống non từ hồ nuôi thúc khi chúng đủ lớn để lên lọ, cho đến khi hồ chỉ còn lại toàn cá mái tiếp tục sống thân thiện cùng nhau. Đấy là những cộng đồng mái hòa thuận và dễ duy trì nhất.

Tuy nhiên, nếu bạn vẫn dứt khoát nuôi những mái trưởng thành, không quan hệ họ hàng với nhau trong một hồ cộng đồng, thì có thể được… nhưng hãy chuẩn bị trước những hậu quả. Những mái già hơn vốn được nuôi riêng từ nhỏ sẽ đôi khi sừng và đá dữ như cá trống, và những con này tốt nhất nên được cách ly khỏi cộng đồng. Cố gắng tìm những mái với độ tuổi và kích thước tương tự, và tốt nhất nếu bạn bắt chúng non, từ 6 đến 12 tuần tuổi. Những mái “tuổi teen” này thường không hung dữ bằng mái già vốn từng sinh sản trước đó, và thường hòa hợp (acclimate) với nhau nhẹ nhàng hơn. Betta mái bắt đầu chuyển thành những bà chằn nhỏ ở khoảng 6 tháng tuổi, và đó là thời điểm tệ hại để bắt chúng chấp nhận những mái khác trong lãnh thổ của mình.

Cũng lưu ý về lựa chọn màu sắc của bạn. Tôi thấy điều đó ở các hồ cộng đồng mái không họ hàng, nếu bạn có cá mái đỏ thì chín phần mười nó sẽ là cá đầu đàn của bạn. Cá đỏ thường hung dữ hơn những màu khác. Ngoại trừ vài trường hợp hiếm hoi, cá opaque hay màu-nhạt thường ở vị trí thấp hơn trên thang thứ bậc (totem pole) (điều này không áp dụng cho mái đỏ cambodian, vốn có thể dữ bằng cá đỏ đơn sắc). Dĩ nhiên, quy luật nào cũng có ngoại lệ, và bạn không nên coi điều này như là quy luật thần thánh (gospel law) – mà chỉ là một gợi ý (guideline) mà thôi.

Những betta mái hung dữ khác là plakat và đuôi tưa (crowntail). Chúng dường như nhanh nhẹn hơn các biến thể vây dài, và có thể đá lâu và dữ dội hơn. Điều này được nói không phải để làm nhụt chí bạn khỏi các kết hoạch hồ cộng đồng mái của mình, mà chỉ để cảnh báo bạn. Tính tình của các mái đều khác nhau, và phải được giải quyết theo từng trường hợp riêng.

Một nguyên tắc phổ biến là cho phép tối thiểu một gallon [~3,78 lít] mỗi con betta. Điều này có nghĩa bạn không nên thả nhiều hơn 10 mái vào một hồ 10 gallon, và 5 con sẽ tốt hơn. Việc này cho chúng nhiều không gian để thiết lập lãnh thổ riêng của mình, và không liên tục lấn chỗ nhau.

Điều trước tiên mà bạn cần khi bạn thiết lập hồ cá mái của mình là thật nhiều chỗ trú ẩn. Đá, lâu đài, thực vật (tươi sống hay nhân tạo), ống PVC và nhiều hang-hốc (hidey-holes) không-độc hại khác là tuyệt vời trong các hồ cá mái.

Cây thủy sinh, lâu đài và hang-hốc như thế này là cần thiết để duy trì sự hòa thuận trong cộng đồng toàn-mái.

Kế tiếp, hãy đảm bảo rằng hồ được lọc đầy đủ. Cá betta không thích nước động nhiều, và một bộ lọc treo (cascade-style) được chế tạo theo kích thước hồ của bạn làm việc tuyệt vời và không tạo ra dòng chảy giống như bộ lọc góc bình thường.

Bộ lọc treo với điều chỉnh dòng thác (adjustable waterfall setting).

Nếu bạn sử dụng sỏi trong hồ của mình để neo thực vật, hay để trang trí đơn thuần, thì tôi đề nghị nuôi chuột corydoras (“Cory Cats”) để giúp vệ sinh đáy hồ. Cá betta sẽ chẳng để ý đến những chú chột nhỏ bận rộn và bạn có thể mở rộng thời gian giữa những đợt hút đáy (siphoning). Tôi có hàng đàn cory Dwarf Albino trong hầu hết các hồ của mình. Chúng rẻ tiền, hữu ích và dễ thương như những chiếc cúc.

Chuột cory bạch tạng.

Bài viết này không nói về việc khởi động (cycling) hồ, bởi vậy tôi sẽ không đi sâu vào nó ở đây mà chỉ lưu ý rằng, điều hết sức quan trọng là đảm bảo hồ của bạn được khởi động đầy đủ trước khi thả cá vào, và betta không là ngoại lệ. Giả sử rằng tất cả những điều thiết yếu đều có sẵn, bạn có thể thả cá mái của mình vào hồ cộng đồng. Tôi đề nghị thả tất cả chúng cùng một lúc, bởi vì thậm chí một giờ là đủ để betta bắt đầu cảm nhận quyền lãnh thổ (territorial) về một nơi. Một khi tất cả bơi cùng nhau, bạn mong đợi thấy chút pháo hoa (fireworks). Nếu bạn thả mái non cùng-kích cỡ, bạn có lẽ sẽ thấy một ít rượt đuổi, nhưng đa số chúng đều tảng lờ con khác và thám thính hồ. Nếu bạn đang sử dụng nhiều kích thước và độ tuổi, bạn có thể thấy vài cuộc chiến toàn-lực xảy ra. Việc này là bình thường và được mong đợi. Chừng nào chúng không thực sự giết lẫn nhau, tốt nhất là để chúng yên và tự dàn xếp. Như đã nói ở trên, việc này có thể mất nhiều ngày và thậm chí nhiều tuần. Luôn để mắt tới hồ cộng đồng của bạn, và nếu bất kỳ mái nào có vẻ bị đánh, bị thương, hay kiệt sức quá mức (những dấu hiệu kiệt sức bao gồm thở gấp, nằm nghiêng, không chịu rời chỗ núp, vây tóp và các vết thương hở), thì hãy bắt chúng ra ngay lập tức và điều trị vết thương. Đối với số còn lại trong hồ cộng đồng của bạn, hãy mong đợi một ít vây rách, và đừng ngạc nhiên nếu bạn thậm chí thấy chúng “sừng sộ” lẫn nhau như cá trống. Một khi thứ tự bầy đàn được thiết lập, hãy để yên như vậy! Cố gắng không thả thêm mái vào đó, bằng không toàn bộ quá trình sẽ khởi động lại. Cũng bình thường khi bất hòa (spats) xảy ra nếu nhiều nước mới được thêm vào, như thay nước 50 % hay nhiều hơn.

Giả sử bạn có thể dự đoán được mọi khó khăn ngay từ đầu, thì bạn có khả năng thiết lập một hồ cộng đồng betta mái thành công. Nó có thể rất mất công nhưng khả dĩ! Và cầu vồng sặc sỡ, tất cả bơi lội cùng nhau trong hòa thuận, có lẽ khiến nó xứng đáng.

Và việc không phải thay nước từng lọ cá mái nhất định có giá trị của nó!