Phân loại một số màu sắc và tên gọi
Từ những chú cá chọi ngày xưa, qua một thời gian dài tuyển chọn và miệt mài lai tạo thì ngày nay hầu như cá Betta đã có đủ các màu sắc từ hoa văn loang lỗ hay chỉ 1 màu duy nhất đến nhiều màu khác nhau trên cơ thể…
1. Về màu đơn sắc : cá chỉ có một màu duy nhất trên cơ thể, không xen màu khác vào, màu này thể hiện đều từ thân đến các vây
+ Màu thịt hay trong suốt (Cellophane)
Hình : Cellophane HMPK
Màu này cơ bản được coi như là không có màu gì cả. Bộ vây trong suốt và thân mình có thể nhìn thấy thịt của cá. Bộ vẩy của cá không có sắc tố màu.
+ Màu trắng phấn (Pastel)
Hình : Pastel HM
Cá có thân trắng tuy không dày nhưng nhìn mịn như phấn, vây hơi trong phía cuối vây và trắng ở các gốc vây nhiều hơn
+ Màu trắng đục (White Opaque)
Hình : White Opaque HMPK
Màu này được tạo ra bởi Dr. Gene Lucas. Hầu hết dòng cá có màu đục đều không thật sự trắng (có pha tạp rất ít màu khác). Để được xem là màu trắng đục, loài cá này phải có lớp màu thuần, đặc, không loang lổ, không trong suốt. Gien trắng đục (Op) được thừa kế từ cá Betta cổ xưa.
Màu trắng đục nhưng không hẳn phải là màu trắng. Do được kế thừa trực tiếp từ cá Betta cổ xưa, thực chất màu trắng đục có 3 loại: trắng đục xanh kim loại, trắng đục xanh lục và trắng đục xanh hoàng gia. Màu trắng đục ngày nay thực chất là màu trắng đục xanh kim loại (Steel Blue). Màu trắng đục xanh lục(Green) và màu trắng đục xanh hoàng gia(Royal Blue) phát triển thành dòng có màu ánh xanh lục, xanh lam nhiều hơn là một màu trắng tinh khiết.
MÃ GIEN
Để tạo nên màu trắng đục ngày nay gồm có các loại gen: C, bI, Si, Nr, Op
+ C : Gien Campuchia làm mất màu ánh xanh, tạo cho cơ thể cá một màu trắng thuần.
+ bI : Gien điều tiết tế bào sắc tố xanh, làm tạo nên chất óng ánh bạc.
+ Si : Gien giúp loan tỏa các tế bào mang chất iridocyte (đã giới thiệu ở trên).
+ Nr : Gien khắc đỏ, làm cho cá không bị nhiễm các tế bào hồng sắc.
+ Màu trắng ánh kim (White Platium)
Hình : White Platium HM
Đây là 1 dạng cá trắng như trắng đục nhưng thay vì đó nó có mang thêm 1 lớp ánh kim loại phủ bọc bên ngoài nhìn lóng lánh hơn
+ Màu xanh thép hay xanh kim loại (Steel Blue – bIbI)
Hình : Steel HM
Cá màu xanh thép có vai trò quan trọng trong lai tạo dòng trắng opaque và dòng melano
+ Màu xanh dương (Royal Blue – BIbI)
Hình : Royal Blue Over HM
Hình : Royal Blue Full Mask HMPK
Màu của đội bóng thiên thanh này rất được các bác nhà ta chuộng, nhất là dân IT, cơ khí (không biết nói vậy có đúng ko nữa.^^). Màu này được tạo ra khi chúng ta cho lai màu Steel và màu Green hay Turquoise với nhau.
+ Màu xanh ngọc, xanh lá, xanh lam (Green ,Turquoise – BIBI)
Hình : Green HM
Hình : Turquoise Full Mask HMPK
Cá có màu Green tuy không sáng như màu Blue tuy nhiên dưới ánh đèn màu sắc của cá rất nổi bật.
+ Màu đỏ (Red)
Hình : Red Extended HM
Màu đỏ thường hay có một ít sắc tố đen trên mình cá do đó nhìn giống như loại nhiều màu (bi-color) với thân mình đỏ/đen và vây đỏ. Hiện nay người ta cố tạo ra một dòng cá đỏ từ đầu đến đuôi, dòng cá này sẽ đẹp hơn và ít nhiều có mang gen cá Cambodian
Về dòng cá màu đỏ này, về hình dạng chúng ta có thể trông thấy rất nhiều cá đỏ tuy nhiên đa số cá chúng ta thấy hiện nay chỉ là cá đỏ Cambodian. Những khái niệm như Extended Red, Super Red hay Red Cambodian… mà chúng ta hay nghe thực sự là rất phức tạp, mỗi tên gọi đều thể hiện một dòng cá và kiểu gen riêng nên mình xin giải thích về màu đỏ trong bài viết khác,
+ Màu cam (Orange)
Hình : Orange HM
Cá Betta màu cam cũng là một trong 2 dạng phát triển chính từ giống cá Betta khắc đỏ. Gien khắc đỏ (nr-o) làm cho chúng vẫn giữ lại được nhiều sắc đỏ hơn là gien (nr) của giống vàng khắc đỏ. Thường thì nhóm này có một màu cam như màu của quả bí ngô, tuy nhiên, màu cam này không thể bền lâu cùng năm tháng.
Qua thực nghiệm, người ta đã thấy rằng 2 cá Betta lai tạo với nhau sẽ bị bạc dần màu đi. Và để tránh việc ấy, người ta mang cá Betta cam khắc đỏ nhân giống với giống cá cam-đen, giúp làm tăng lên những tế bào hắc tố xen kẽ tế bào Betta cam, tạo nên được màu cam đậm sắc như thế hệ ban đầu.
+ Màu vàng (Yellow)
Hình : Yellow HM
Một số giống cá được chia ra từ nhánh Betta vàng khắc đỏ này (non-red yellow Betta) là:
– Vàng loại 1 (Yellow type 1): Mang màu vàng nhạt.
– Vàng loại 2 (Yellow type 2): Một màu vàng sặc sỡ hơn loại 1.
– Vàng dứa (Pineapple betta): Những chú cá này là con của loài cá Betta đỏ loang rộng kết hợp với một trong hai loại vàng trên. Màu vàng dứa này được định nghĩa là “không sạch” (non-clean) vì chúng có những đốm đen thừa hưởng từ bố mẹ. Những đốm đen này trông như mắt dứa nên giống màu này mới có tên là vàng dứa.
Hình : Các loại màu vàng ở cá Betta
+ Màu vàng ánh kim (Gold)
Hình : Gold HMPK
Đây cũng là 1 loại cá mang gen khắc đỏ (nr-g) ngoài màu vàng cá còn có thêm lớp ánh kim dày trên thân và vây làm cho cá sáng lóng lánh như gold.
+ Màu đồng (Copper)
Một màu kim loại óng ánh mới nhất, những con Betta mang màu này trong tự nhiên đều thể hiện ít nhiều màu vàng. Hiện nay màu này có thể là vàng sáng, màu đồng xậm, đỏ vàng đồng xậm và cả màu tía đồng nữa. Đây là một màu lộng lẫy nhưng màu thật sự của cá chỉ nhận ra được khi có ành sáng trực tiếp chiếu vào cá. Cá mang màu copper là gen trội vì vậy khi lai với các cá thể khác chúng ta sẽ nhận được đa số cá con có sắc tố đồng trên cơ thể. Tuy nhiên nếu chúng ta tiếp tục lai các cá thể màu này với nhau đến F3, F4 chúng ta sẽ thấy rõ sự nhạt màu bắt đầu xuất hiện trên cá con.
Hình : Copper HM
– Màu đồng ánh vàng (Copper Gold)
Hình : Copper Gold HMPK
Màu này sẽ được tạo thành khi ta làm sạch lớp đỏ của cá nằm phía dưới lớp ánh đồng trên thân và vây cá.
– Màu đồng ửng đỏ (Copper Red)
Hình : Copper Red Over HMPK
Màu Red Copper dễ dàng được tạo ra nếu trong tay chúng ta có 1 con cá màu copper, khi lai với đa số cá thể khác màu như vàng, xanh-đỏ, … chúng ta có thể nhận lại được ở đời sau màu red copper này.
– Màu đồng đen ( Copper Black)
Hình : Black Copper HMPK
Cũng giống như Red Copper nhưng thay vào đó các sắc tố đỏ bị loại bỏ (hay bị đè lên) và thay vào đó là màu đen. Từ dòng Black copper này có thể làm thành dòng cá màu “Đen nền Copper” hay làm ra cá Black Melano đẹp.
+ Màu đen Melano
Hình : Melano HMPK
Ở Black Melano là màu đen thuần chủng, cá Betta có gien quyết định màu đen thật. Màu đen này không phải được tạo bởi sự đột biến (như do phóng xạ, do chứng nhiễm melanin – nhiễm hắc tố). Gien quyết định màu đen là gien lặn, chỉ được bộc phát khi có cặp gien : mm
Do gien thuần đen là gien lặn. Điều này có nghĩa rằng khi một chú Betta thuần đen (Melano Black) được lai tạo với một chú Betta thường, sẽ cho ra thế hệ sau nhìn như loài Betta Multicolor. Những thế hệ Betta con này vẫn mang gien thuần đen, được gọi là Melano-geno (Mm – ẩn chứa tiềm tố gien thuần đen), tuy nhiên, chúng trông rất giống loài multicolor thường. Tính trạng thuần đen trở lại chỉ khi các thế hệ con này ép với nhau hay được ép với cá Betta mang gien thuần đen (mm).
Tế bào hắc tố trong loài Betta thuần đen phát triển rất khác so với những loại gien đen đột biến hay gien đen hoang dã. Chúng tăng trưởng với số lượng lớn, chồng lấp lên nhau và trở nên rất vững chắc. Đây là lý do tại sao màu sắc của chúng thẫm hơn rất nhiều so với các gien đen khác. Màu đen thuần chủng có những vệt lốm đốm lan tỏa suốt vây làm chúng trông càng lúc càng thẫm hơn. Những vệt lốm đốm ấy là những nơi các tế bào hắc tố tích tụ, dồn cục lại.
Bởi vì hầu như cá mái Betta thuần đen (mm) đều gặp khó khăn về sinh sản, phần lớn cá Betta mái màu xanh kim loại được thay thế để tiếp tục phối giống Betta thuần đen. Một cặp cá đực Betta thuần đen (mm) lai với cá mái Betta xanh kim loại sẽ cho ra một số thế hệ con mang gien tiềm tố thuần đen (Mm, Melano-geno) ở (F1). Khi nhân giống các thế hệ con (F1) mang gien Mm với nhau, ta sẽ có một phần cơ hội (tuy rất nhỏ) số lượng thế hệ (F2) mang gien tiềm tố thuần đen (mm). Tuy nhiên, cá Betta thuần đen ở (F2) sẽ mang một lượng (tuy không nhiều) các tế bào sắc tố xanh không mong muốn trong cơ thể
+ Màu đen tuyền (Super Black)
Hình : Super Black PK
Màu đen này chủ yếu được lai tạo dựa trên sự đột biến về sắc tố đen của cá, chúng ta có thể tạo ra 1 con super black bằng cách cho lai các cá thể nhiễm đen nhiều nhất trong bầy với nhau, sau vài đời cá con chúng ta sẽ làm ra được màu đen tuyền đẹp, tuy nhiên màu đen này ít nhiều ở các tia đuôi vẫn còn mang ánh kim.
2.Cá nhị sắc hay hai màu (Bi-colour) : Thân cá một màu và đuôi cá 1 màu
2.1 Dòng cá Cambodian (cc) : Cá cambodian là dòng cá rất quan trọng trong lai tạo, ngày nay chúng ta đón nhận những chú cá đầy màu sắc và rực rỡ chắc chắn không thể thiếu sự giúp sức rất lớn của dòng cá này.
+ Thân mình màu sáng (trong suốt) và bộ vây thường là màu đỏ (giống truyền thống của Campuchia) hoặc thỉnh thoảng là màu xanh biển hay xanh lá.
+ Đặc điểm nhận dạng của dòng Cambodian là các đốm đồi mồi hay xuất hiện trên đầu cá và dòng cá này thường có màu đỏ (ở đuôi và có khi lên cả thân) và khi lai với các dòng cá khác sẽ tạo ra 1 con cá có màu sáng, điểm nhận dạng dễ nhất các chú cá có mang gen Cambodian là thể hiện ở hình dạng cá có thân một màu đuôi một màu (bi-corlour)
+ Màu Cambodian là cá Betta mang màu đỏ thuần huyết hoặc màu đỏ lai tạo Cambodian, có vây và mình màu đỏ (tuy nhiên, một số trường hợp có cá cambodian màu xanh). Gien cá Cambodian quyết định việc vây cá có màu hay không có màu hay bị khử màu. Do đó, gien cá Cambodian, trong sinh vật học, được gọi là gien lặn, chỉ biểu hiện khi có 2 gien cc xuất hiện chung.
+ Cá đỏ Cambodian (Red Cambodian)
Hình : Red Cambodian Crowtail FM
Thân mình có màu sáng (màu thịt hoặc đỏ) và vây có màu đỏ (giống truyền thống của Campuchia)
+ Cá xanh dương hay xanh lá Cambodian (Blue hay Green Cambodian)
Hình : Blue Cambodian HMPK
Mình có màu trắng và vây có màu xanh biển hoặc xanh lá.
+ Cá màu muối tiêu (Grizzled)
Hình : Grizzled HM
Đây là dạng cá có màu sắc khá giống như Blue Cambodian, tuy nhiên để tạo ra 1 con cá Grizzled tiêu biểu (thân nền là màu sáng ánh trắng pastel ,điểm lên trên các chấm xanh li ti như muối tiêu) thì không đơn giản. Chúng ta có thể tiến hành từ dòng Cambodian, sau khi lai tạo và loại sạch gen đỏ chúng ta có thể nhận được Grizzled, tuy nhiên nếu chúng ta làm trùng huyết màu steel vài đời chúng ta cũng có thể nhận được Grizzled . Vì vậy Grizzled có thể thể hiện ở nhiều dòng cá khác nhau nên nó không được đánh giá cao trong lai tạo.
+ Cá màu socola (Chocolate)
Hình : Chocolate HM
Mình màu xậm, thường là đen nhưng đôi khi có màu xanh đậm (xanh biển hoặc xanh lá) và vây có màu vàng hay màu vàng cam.Đây là dòng cá nhị sắc nền sẫm.
2.2 Các dòng cá pha màu khác (Patterns)
+ Cá màu mù tạc (Mustard Gas)
Hình : Mustard Gas HM
Cá Mustard Gas nguyên thủy chỉ có một màu đơn là xanh biển/xanh lá trên thân mình và có bộ vây màu vàng.Tuy nhiên ngày nay màu Mustard Gas đã xuất hiện với nhiều màu sắc của thân và giống cá khác nhau.Điểm nhận dạng dễ dàng nhất vẫn là cá có các vây màu vàng và thân màu xanh lá/ xanh blue …
Mustard Gas được xếp vào loại cá nhị sắc nền sẫm
+ Cá màu hồng tím (Lavender)
Cá có thân màu xanh/hồng/tím và vây đỏ. Chúng được xếp vào loại nhị sắc nền sẫm hay bướm nếu có hoa văn.
Hình : 
Lavender HMPK BF
+ Cá màu cẩm thạch (Marble)
Thân mình và bộ vây có những vệt màu chồng lên màu nền sáng (trong suốt) hoặc bất kỳ một màu nền đơn sáng nào
Cá Betta Marble được lai tạo ra từ đầu những năm 1970 bởi Orville Gulley, một tù nhân tại trại cải cách phạm nhân tại Indiana. Orville nhân giống cá Betta trong những hũ bơ đậu phộng nhỏ, một trong những chương trình cải huấn ở đây. Truyện kể lại rằng Orville đã cố gắng lai tạo ra giống cá Betta bướm đen, nhưng rồi ông đã thất bại. Tuy nhiên, từ đây, Orville lại tìm thấy gien Marble.
Walt Maurus và rất nhiều những nhà nhân giống cá khác bắt đầu nhân giống cá Marbles do bản màu rực rỡ, mang giống cá này lưu hành rộng rãi khắp nước Mỹ. Về bản chất, những con cá Betta Marble đầu tiên do Orville lai tạo chỉ có 2 màu : đen và trắng nhưng bây giờ, chúng đã xuất hiện với muôn hình, muôn vẻ.
Hình : Marble HMPK
Điều đặc biệt ở đây là một con cá Betta Marble chưa trưởng thành, những bản màu, màu sắc của chúng lại thay đổi hàng tuần. Và màu sắc này chỉ trở nên cố định khi chúng đã trưởng thành. Sự đột biến gien Marble xuất hiện thường là ở cá Betta đã được nhân giống rộng rãi sau này, bởi gien Marble (Mb).
Gien Marble này đưa ra một giống cá màu thuần mới, nhưng làm khó khăn cho những nhà nhân giống phục hồi gien màu thuần huyết thống.
+ Cá mặt khoang đốm (Piebald)
Betta có mặt màu sáng, không quan tân đến màu của thân mình (màu gì cũng được). Đây cũng là một nhánh khác do gen Marble tạo ra.
Hình : Piebald Giant PK
+ Cá mang mặt nạ (Monster)
Đây cũng là 1 dạng cá có hoa văn như marble, tuy nhiên không giống như marble các phần hoa văn không trong và mất sắc tố ,thay vào đó cá có lớp vảy bị lột mất sắc tố thay vào màu trắng rất đẹp, tạo cho cá có hoa văn trên nền sáng.
Có các dạng cá mặt nạ như : cá mặt nạ ở mặt, ở thân , và các vây.
Hình : Monster HMPK
+ Cá bướm hay cá có viền đuôi (Butterfly)
Hầu như mọi loài cá bướm (Butterfly ) đều có một dải băng bao bọc khoảng 40% -> 60% vây và đuôi cá. Tuy nhiên ở một cá thể nhỏ thì dải băng này rất bé. Một chú cá bướm lý tưởng thì đuôi cá phải có sự chia đều giữa phần dải băng bao bọc và phần đuôi sáng trong suốt hay trắng (tức 50% là giải băng, 50% là đuôi trắng).
Màu sắc của vây và đuôi cá bướm được quyết định bởi một loại gien là gien đa màu (Vf). Sự đa dạng trong gien này, cùng với những đột biến mà nó gây ra, tạo nên một sự phong phú trong màu sắc của cá bướm.
Hình : Royal Blue Butterfly HM – Mustard Gas Butterfly HM
Thân mình mang một màu đơn trong khi đó bộ vây chia ra 2 phần màu phân biệt rõ ràng, một nửa bộ vây mang một màu đơn phần còn lại mang màu khác
+ Cá viền đen quanh đuôi (Black lace)
Hình : Black lace HM
Đây là loại cá có nền đen ánh xanh dương, cùng một loại tương tự chúng ta có Green Black lace (xanh lá viền đen…)
+ Cá nhiều màu trên cơ thể (Multicolour)
Betta có nhiều màu sắc trên cơ thể không xếp vào loại đơn sắc hay Bi color
Hình : Multicolour PK
* Chú thích :
Gen nr ; gen khắc đỏ tạo ra chú cá betta màu vàng, tuy nhiên trong màu vàng chúng ta lại có 2 dạng đó là vàng (yellow) dòng này từ cá đỏ cambodian dị hợp tử gen nr tạo ra (ta đặt màu vàng này là nr-c = nonred cambodian). Một màu vàng nữa là vàng ánh kim (gold) dòng cá này do 1 gen khắc đỏ khác tạo ra, chúng ta đặt màu vàng gold mang gen nr-g = nonred gold).Tuy nhiên đi kèm 2 gen nr này vẫn là gen cambodian để tạo ra 1 chú cá nền sáng. Khi lai 2 con cá vàng (yellow) và vàng ánh kim (gold) ta sẽ được 1 dòng cá cambodian với thân trắng bạc hay xám ánh kim và đuôi màu đỏ (red-gold).
Gen nr-o : gen khắc đỏ tạo ra cá Betta màu cam, dòng cá mang gen này ở VN hầu như chưa có ai làm ra được,chủ yếu cá cam hiện tại vẫn nhập từ Thái về và số lượng rất ít nên mình chưa kiểm chứng được tính chính xác của gen này
