Betta Color Gray ( Cá Betta Màu Xanh Xám , Xanh Thép ) : Con Sóng Không Ngừng Nghỉ

Gray Alien. Ảnh: Minh Trí Kiệt

Gray: Con Sóng Không Ngừng Nghỉ

Chúng ta thường nghe câu chuyện về người nông dân vô tình chứng kiến cá lia thia hoang đá nhau bên bờ ruộng. Đó là nguồn gốc của thú chọi cá lia thia. Việc này diễn ra ở khắp nơi trong vùng phân bố tự nhiên của chúng, từ thuở con người biết trồng lúa nước. Nhưng đâu đó tại đồng bằng Chao Phraya, nông dân Thái đặt nặng chuyện thắng thua hơn bất kỳ nơi nào khác. Những con đá hay, thắng nhiều độ được giữ lại để làm giống. Từ đó, cá lia thia được thuần dưỡng cho mục đích chiến đấu. Quá trình này diễn ra trong hàng trăm năm và có vài đột biến xảy ra tại lớp màu ánh kim ngoài cùng của chúng. Thứ nhất, đột biến tạo ra màu Steel (blbl) ở cá thuần dưỡng. Cá hoang vốn có màu Green (BlBl) và màu kết hợp của cả hai là Blue (Blbl) (1). Thứ nhì, lớp tế bào tinh thể hay ánh kim trở nên đồng nhất và phản chiếu một dải màu nhất định (nm), trái ngược với dải màu biến thiên với hiệu ứng lấp lánh ở cá hoang dã (+). Có một cột mốc quan trọng, đó là sự xuất hiện của màu copper (blbl++) (2) vào 2003 dẫn đến các lý giải và ký hiệu về gien metallic (3) và cuối cùng là các kiểu kết hợp của chúng (4).

Non-Metallic Steel Blue (blblnmnm). Ảnh: nlkhanh

Trong giai đoạn hoàng kim của thế giới “betta lấp lánh” (2003 – 2008), chúng ta lần lượt chứng kiến sự ra đời của Dragon (5), Platinum (6) mà hồi đó người ta còn chưa biết nền tảng di truyền là gì. Năm 2017 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi con Gray Alien đoạt giải Grand Champion trong một cuộc thi quốc tế ở Thái Lan. Alien là cá lai với các vạch đen đặc trưng của Stiktos trên các vây lẻ, nhất là vây hậu môn. Tông màu xám bạc từng xuất hiện không lâu trước đó (Silver Mahachai) nhưng có lẽ đây là lần đầu nó được gọi là Gray. Cùng với sự phổ biến của Alien, cái tên cũng trở nên quen thuộc hơn. Gần đây (2019), màu này được cản vào Smaragdina nhưng dưới một tên khác Carbon Guitar. Và cả Gray Imbellis nữa.

Tất cả đều có một mẫu số chung, Heterozygous Metallic Steel (blblnm+), mà chúng ta thống nhất gọi là Gray (hay Grey). Màu sắc về cơ bản là steel (xanh thép) nhưng sở hữu một alen hoang dã (+) nên có độ bóng. Hiểu rõ đặc điểm này, một số người bố trí nguồn sáng le-lói từ bên trên nhằm ra tạo ra hiệu ứng lấp lánh đẹp mắt, điều làm nên thương hiệu của nó.

Làm thế nào nhận biết được Gray? Gray không cản thuần, tức khi cản Gray với Gray sẽ cho ra ba kiểu hình: Steel (blblnmnm), Gray (blblnm+) và Copper (blbl++). Có lẽ nhiều năm nay nó đã gây bối rối cho không ít nhà lai tạo. Nhất là khi kết hợp với opaque như Dragon, Platinum và gần đây xuất hiện ở cả Alien nữa. Biểu hiện trên nền opaque rất khác lạ và đôi khi khó nhận biết. Để thêm phần khó khăn, những mái bán kèm trống Gray có thể là Green (BlBl++) hay Turquoise (BlBlnmnm) mà khi cản với Gray sẽ chẳng té ra con Gray nào! Màu cá mái đôi khi rất khó nhận biết vì lượng ánh kim hạn chế. Chuyện xảy ra khá phổ biến, nhất là với các dòng mới lạ, bởi nhà lai tạo gốc muốn độc quyền dòng cá vì lý do kinh tế. Bằng việc chỉ ra nền tảng di truyền ánh kim của Gray, các nhà lai tạo sẽ có định hướng tốt hơn và người chơi cũng dễ nhận biết.

Shades of Gray (7)
Gray có biểu hiện hay “sắc thái” rất đa dạng (thử ngâm cứu xem có đến năm mươi không?). Nó khiến chúng ta đi hết ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, chẳng hạn như màu bạc óng ánh ở Carbon Guitar. Lưu ý rằng, đây là màu bạc trên nền sẫm, khác với Platinum vốn nền nhạt. Làm sao được như vậy?

Trong quá khứ, Chris Yew từng cho rằng gien blond tác động vào ánh kim khiến nó trông “pastel” hơn (8). Được biết, blond hạn chế hắc tố, màu đỏ kết hợp với blond sẽ tươi tắn nhưng không đến nỗi xóa sạch hắc tố như cambodian, khiến màu đỏ nhợt nhạt. Joep van Esch nói xanh thép kết hợp với blond sẽ trông xám bạc (silver) (9). Nhưng màu bạc mà chúng ta thấy nhiều nhất ngày nay lại ở… Super Black! Cá đen thường nhiễm chút steel bạc ở đuôi và vây lưng. Nếu có blond thì nó sẽ chẳng còn đen thui nữa. Chứng tỏ, chúng ta không thể dùng blond để giải thích cho tông màu này ở cá betta.

Trong bầy lai thử nghiệm của mình gần đây giữa Copper và Steel vốn té ra toàn bộ Gray. Chúng tôi thấy những con đốm nhỏ, nhạt nhòa lại thể hiện tông màu xám bạc rõ rệt nhất. Bên cạnh những con tối sẫm tương tự Steel. Lời giải thích hợp lý cho tông màu của Gray lẫn Steel có lẽ nằm ở độ dày của lớp ánh kim. Lớp này càng mỏng thì Gray và Steel càng ngả tông xám bạc, và ngược lại, càng dày càng ngả tông tối sẫm. Đây có thể là tác động của reduced iridocyte (ri).

Qua quan sát trên các dòng cá hiện hữu, Gray và Steel có nhiều tông màu khác nhau:

*Xanh thép (steel): Đây là những con mà lớp ánh kim (steel) bình thường. Màu xanh thép, tối sẫm của cá Steel. Việc bổ sung một alen metallic (blblnm+) không thay đổi tông màu mà chỉ tạo ra hiệu ứng lấp lánh. Cá non-opaque, đốm lớn (Ri-) và đa số opaque dị hợp đều thuộc số này.

*Xám bạc (gray/silver): Đây là những con mà lớp ánh kim (steel) mỏng. Màu xám bạc, lạ mắt, nhất là khi được soi dưới ánh sáng mạnh hay đèn flash. Mức độ xám bạc thay đổi tùy dòng và cá thể. Cá thuần dưỡng với đốm vảy nhỏ. Cá thuần dưỡng đơn sắc như đen, đỏ và vàng. Một số dòng Gray hoang dã như Carbon Guitar, Silver Mahachai, Gray Alien và Gray Imbellis với mức độ xám bạc tương đối ổn định.

*Xanh ngọc (turquoise): Một số cá thể thuần dưỡng mang opaque dị hợp. Như chúng ta đã biết, gien opaque trội một phần nhưng biểu hiện là không nhất quán ở các cá thể cùng bầy. Trong hầu hết trường hợp, ảnh hưởng là phảng phất trông chẳng khác gì non-opaque. Một số ít có biểu hiện mạnh mẽ trông sáng hơn, ngả tông xanh ngọc (Dragon hybrid).

*Bột phấn (powder): Gồm những con mang opaque đồng hợp như Dragon và Platinum. Bột phấn trở thành tông màu chủ đạo khiến turquoise chỉ ảnh hưởng phảng phất ở gốc và tia các vây lẻ (Gray Dragon). Bởi vậy, Gray Dragon không trắng tinh như White Dragon! Alien là một trường hợp đặc biệt, luôn ngả tông xanh ngọc dẫu opaque đồng hợp hay dị hợp (Heterozygous Opaque Gray Alien, Homozygous Opaque Gray Alien). Homozygous Opaque Steel (OpOpblblnmnm) có hóa trắng hay không? Dù sao đi nữa, chúng ta vẫn chưa thấy Snow Alien! Vấn đề vẫn đang tồn tại ngoài kia chờ đợi câu trả lời.

Các kiểu hình hay “sắc thái” đa dạng của Steel và Gray.
Non-Metallic Steel (blblnmnm), một đột biến ở cá thuần dưỡng; (A1) Black Steel; (A2) Super Black (marble based) dính chút steel xám bạc ở đuôi.
Gray là Steel kết hợp với một alen +, Heterozygous Metallic Steel (blblnm+); (B1) Red Gray, trước đây khi chưa có quy ước màu Gray thì con này không biết gọi là gì; (B2) Silver Mahachai.
Gray (blblnm+) với opaque đồng hợp sẽ cho ra Platinum/Dragon tùy màu nền; (C1) Platinum; (C2) Red Dragon (lưu ý gốc các vây lẻ ngả tông turquoise phảng phất).
(D) Gray Alien với opaque dị hợp ngả màu xanh ngọc sáng; (E) Carbon Guitar.
Ảnh: vnreddevil (A1), Trương Hoàng Quang (B2), Nguyễn Ngọc Tuấn – BettaSales (C2), Minh Trí Kiệt (D-E), nlkhanh (còn lại)

Còn gì có thể xuất hiện trong tương lai? Buriram và Stiktos với lượng ánh kim dồi dào là những ứng viên tiềm năng. Hiện tại, ai đó có thể đang cản Gray trên hai dòng này. Làm thế nào? Dưới đây là cách thức lai tạo các dòng Ash Buriram/Ada(mantium) Stiktos. Đây là các dòng giả định để bàn về lai tạo chứ hiện chưa có trên thực tế!

Lai tạo Ash Buriram/Ada Stiktos
*Bước đầu trong quá trình lai tạo Gray là thay thế alen green (Bl) bằng steel (bl), đồng thời bổ sung một alen non-metallic (nm). Chọn cá giống nền sẫm nhất có thể bởi Gray trông ấn tượng hơn trên nền này. Chúng tôi đề nghị sử dụng mái Xiêm xanh thép (blblnmnm) mà bạn luôn có thể tìm ra dù ở vùng nào. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, (bởi cá trống luôn tỏ ra “dễ dãi”) cá mái đóng vai trò quyết định việc sinh sản có diễn ra hay không và mái thuần dưỡng luôn dễ ép hơn mái hoang.

F1: Trống Wild Green Bruriram/Stiktos x mái Xiêm màu Steel (½ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được 100% Turquoise 3 (Blblnm+).

F2: cận huyết F1 x F1 (Turquoise 3, Blblnm+, ½ máu hoang dã)

Kết quả gồm ⅟16 Copper, ⅟16 Wild Green, ⅛ Teal, ⅟16 Domestic Green/Turquoise 1, ⅟16 Steel, ⅛ Blue, ⅛ Gray, ⅛ Turquoise 2, và ¼ Turquoise 3. (10)

Bạn thu được Gray nhưng đời F2 vẫn còn mang nhiều đặc điểm của cá Xiêm. Như chúng ta đã biết, mỗi loài hay biến thể hoang dã đều có kiểu hình riêng (chẳng hạn Smaragdina Guitar), bao gồm đốm ánh kim ở vảy và mặt, mật độ đốm, hoa văn đặc trưng ở vây (nhất là đuôi), độ rộng và dạng đuôi v.v. Chúng cần được tái tạo ở Gray.

*Như vậy, bước kế tiếp trong quá trình lai tạo là tiếp tục cản về cá hoang để gia tăng tỷ lệ máu, tiến gần đến kiểu hình hoang dã.

F3: trống Wild Green Bruriram/Stiktos x mái Steel đời F2 (¾ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được 100% Turquoise 3 (Blblnm+).

F4: cận huyết F3 x F3 (Turquoise 3, Blblnm+, ¾ máu hoang dã)

Kết quả gồm ⅟16 Copper, ⅟16 Wild Green, ⅛ Teal, ⅟16 Domestic Green/Turquoise 1, ⅟16 Steel, ⅛ Blue, ⅛ Gray, ⅛ Turquoise 2, và ¼ Turquoise 3.

Với ¾ máu hoang dã, Gray đời F4 đã có kiểu hình rất giống cá hoang rồi. Nhưng để giống hệt, bạn có thể cản tiếp đời F5. Điều này lý giải tại sao dòng Gray của một số nhà lai tạo lại rất đẹp và đúng điệu, đó là vì họ chịu khó cản về Wild Green để củng cố kiểu hình.

F5: trống Wild Green Bruriram/Stiktos x mái Steel đời F4 (⅞ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được 100% Turquoise 3 (Blblnm+).

F6: cận huyết F5 x F5 (Turquoise 3, Blblnm+, ⅞ máu hoang dã)

Kết quả gồm ⅟16 Copper, ⅟16 Wild Green, ⅛ Teal, ⅟16 Domestic Green/Turquoise 1, ⅟16 Steel, ⅛ Blue, ⅛ Gray (blblnm+) tức Ash Buriram/Ada Stiktos, ⅛ Turquoise 2, và ¼ Turquoise 3.

Bước tiếp theo sẽ dễ dàng hơn vì có thể cản Gray x Gray hay Gray x Copper để có ½ Gray. Ngoài ra bạn cũng có thể cản Steel x Copper để thu được toàn bộ Gray. Mục đích cản Gray nhưng thực ra bạn sẽ thu được đủ thứ khác gồm Copper, Teal, Steel và cả Blue nữa!

Con đường của nhà lai tạo tiên phong luôn khó khăn. Kết quả sẽ không xuất hiện nếu chỉ “lai đoản” một đời mà đa số cái-gọi-là “nhà lai tạo” thường áp dụng. Sau khi thu được Gray, bạn cần giữ cả Copper và Steel để cản qua, cản lại giữa các bầy nhằm tránh suy thoái cận huyết. Nhưng việc này cũng rất đáng để thử, hãy nỗ lực lên nhé!

Ghi chú
(1) Định nghĩa và di truyền màu sắc, Joep van Esch
(2) Copper/Gold Betta, Victoria Parnell, 2003
(3) Di Truyền của Tính Trạng Metallic, Leo Buss, FAMA 2005
(4) Hiểu về di truyền metallic, Joep van Esch, 2006
(5) “Dragon” – Một thời đại mới trong thế giới betta “lấp-lánh”!, Victoria Parnell-Stark & Joep van Esch
(6) Gold và platinum
(7) Chúng tôi đã xây dựng một thư viện các kiểu hình của Gray ở đây: https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.386660795712128&type=3 . Nhân tiện, ở cá betta, gray = grey = Heterozygous Metallic Steel (blblnm+). Ở gà, gray = grey = duckwing = black breasted silver = gà chuối. Ở người, Grey là thằng cha biến thái trong tiểu thuyết và bộ phim cùng tên “Fifty Shades of Grey”; nói trước để các bạn tránh coi, kẻo chết vì… buồn chán!
(8) Di Truyền Màu Sắc Cơ Bản Của Betta – http://www.diendancacanh.com/threads/470449/
(9) Định nghĩa và di truyền màu sắc – http://www.diendancacanh.com/threads/248/
(10) Ở F2 (¾ máu), nếu không cận huyết mà cản Turquoise 3 về Green, chúng ta sẽ thu được Turquoise 2, Green, Turquoise 3 và Teal. Theo dự định, ở F3 cần cản tiếp Turquoise 3 về Green để lấy ⅞ máu. Nhưng khác biệt về tông màu là nhỏ, việc phân biệt khó khăn khiến chúng ta phải chọn vài cá thể và cản nhiều bầy cùng lúc để mong kiếm được Turquoise 3. Rồi ở F4, lại chọn vài cá thể Turquoise 3 và cận huyết nhiều bầy cùng lúc để mong kiếm được Gray. Theo cách này, chúng ta sẽ phải cản nhiều bầy ở F3 & F4 (nhằm tăng cơ hội chọn đúng) nhưng tiết kiệm thời gian nếu mọi thứ suôn sẻ. Còn nếu bạn sai thì phải làm lại hầu như từ đầu!

Nguồn Diendancacanh

Trả lời Hủy